Robert Kasumovich – terno rromano lilvarlutno, muzikanti, aktivisti thaj student tari farmacija. Barilo avrijal e mahala ki natradicionalno familija premalo sa. Prekalo plo amalikano angazhuime tekstija vakeren taro than taro rromano amalipa, ekologija, mashengo hakaj, numa em taro problemija kola muchinen amen sarijende. Sar em importantno belezhipa tari rromani kultura dikhol rromani ćhib.
“Gndinav kaj e ćhib okova emizvorno so arakhljam. Sa aver menjinipe prekali istorija odoleske so o Rroma nakhlje prekalo savena kotora tari lumija. Gndinav kaj e ćhib okova soj em autentichno thaj kana kera lafi tari rromani kultura numa rromani tradicija me maj anglal po so gndinav tani e ćhib. Rromani ćhib but importantno basho Rroma. Me pi rromani ćhib shaj te kerav lafi e rromencar tari Rumunija, tari Francija, e rromencar tari Poljsko thaj shaj lamen kan. Odothe sine diferente ko dijalektija, numa lamen kan” phenol o Roberti.
Mashkaro rromane intelektualcija thaj okolenge kola kerena buti rromane problemija avdive isi nagndipa mashkaro odova da li o Rroma valjanol te djivdinen ko mahale. Sebepi so o djivdipa ki mahala shaipa te arakhipe e kultura, tradicija thaj ćhib numa te djivdini nagadjenca, avrijal e mahala.
“Te phenav kaj mli familija naje ola nisavi tradicija-ni rromani, ni bilo savi aver, na gndinav kaj e tradicija ćhilali buti, oj shukar. Numa gndinav kaj, kana o Rroma po puchipa, valjanol te ushta tari tradicija, koja po but ćhilale bucha anol ko rromano amalipa. Em odova em but kana dikholape ko manusha kola naje edukuime, numa purane manusha taro odova amalipa kova na dikhol save problemijencar dikhenape o terne ako valjanol te respektuinen odova so on akharena tradicija. Na gndinav kaj e rromani mahala than kote arakholape rromani tradicija. Rromano amalipa valajnol te ovol po phravdo ko avutnipa sar bi nesave bucha djanaj ko pozitivno rig”.
Em ako barilo avrijal e mahala, phenol kaj ko oleskoro kher kerolpe lafi pi rromani ćhib. Gndinol kaj sikljoviba tari rromani ćhib valjanol te ovol procesi taro bajrariba taro rromane ćhave ki familija, em ten a dikholpe da li o ćhave sikljoven numa na rromani ćhib ki sikavni.
“Me nisar nashti te pachav ko odova te o djivdipa ki rromani mahala shaj ko nesavo shaipa te arakhi rromani tradicija thaj o djivdipa ki rromani mahala diso so valjanol te praktikuina te arakha rromani ćhib. Me na sijum khoni ko barilo ki rromani mahala, numa kerav lafi rromane thaj mli familija kerol lafi rromane.djanav but manushen, but Rroma tari sa Evropa kola na djivdinena ko rromane mahale, kola kerena lafi pi rromani ćhib. Soske o Rroma na mangena te mukhen ple ćhaven te sikljoven rromani ćhib ki sikavni shukar egzampli thaj sikavi sar e politika ki akaja phuv diktirini e Rromenge sar te djivdinen. On darana ako olengere ćhave sikljovena rromani ćhib ki sikavni, te odova ka kerol po bari segregacija numa ka kerol panda problemija basho ćhave ki sikavni, so ne bi valjanlaj te ovol adjahar”.
“Kerav baripa okolenge kola kerena buti ki mahala”
Ramosardipaja startuindja kana sine ki fundoni sikavni. Ramosarolaj gilja basho lil ki sikavni. Politikane kritikaja kerol buti anglal o 3-4 bersh, prekalo program tari politikani edukacija organizuinol “Forum e Rromango tari Srbija”, po palal em sar ćlano tari redakcija taro portal “Mashina”. Ramosarol tekstija basho plo hevi metal bend.
“Teme kolencar me kerava buti phanle e rromane amalipaja, ramosarava em teme tari mli buti-farmacija, ekologija, arakhipa taro djivdipasko beshipasko than mage but interesno, tarosarav taro gav. Me em bashalava, ramosarav tekstija bahi muzika koja kerava mle bendija. Tekstija tane ki anglikani ćhib. Bashalaja hevi metal, a mangava aver da muzika. Panda sijam ki nesavi startno faza ki buti. Ko bend isi shukar muzikantija. Mangaja te prekali muzika bićhala importantnol phenipa thaj te mothova amaro gndipa. Gndinav kaj importantno te ko nesavo shaipa sikava okova so amen dikhaja sar problem ko sa amalipa prekalo amaro artistikano djandipa”.
Phenol kaj o terne Rroma valjanol te gndinen kritichki – na samo ki rromani kultura, numa em ko amalipa ano kova djivipa. “Me dikhava kaj but bucha lena pe kolaj. Nesar sar phenena o purane numa po purane generacije, odova ljol pe sar jekhutni opcija, so naje chache. Numa, dikhava kaj o bucha menjinenape ko shukar, naje sigate, numa gndinava kaj avena terne generacije taro Rroma kola aver ćhane dikhena pi lumija“.
O Roberti phenol kaj tano bahtalo so barilo ki familija kote oleske sa mukhlo te korkoro dikhol shaipa ano kova ka sikavi ple ideje thaj sar dikhol e lumija. Sebepi taro odova but ko mangipa basho rromane artistija kola djivdinena thaj kerena buti ki mahala. But phare shaipa ano kola djivdinena, but droma bizo struja, pani numa than basho nesavo kreativno buti na aćhavi olen te oven shukar lilvarlutne, pikturija, fotografija.
“Isi amen egzampli taro beshipasko than Crvena Zvezda ko Nishi ano kova naje 6 ćhon struja. Djanava kaj odothe isi nesave ćhave kola diso kerena. Djanav but artistija kola kerena sa te shaj keren bucha ko rromane mahale thaj ko shaipa kola but phare. Djanav kaj isi but terne Rroma kola kerena buti ko hip-hop, muzikantija taro aver zhanrija, fotografija, lilvarlutne thaj odoja shukar buti. Gndinava kaj odola manusha na dićhona thaj odola manusha naje promovishime ni taro rromano amalipa, gndinav kaj isi olen but khanchi te phenen thaj te den pli buti ko rromano amalipa”, phenol o Robert thaj ohenol kaj djanol kaj ki sa e phuv o than e manushengo kola kerena buti koartistluko but pharo.
“Sar sa o amalipa tano premalo artistija? Ko savo shaipa e rashtra kerol stimulacija basho artistija? Ko paluno vakti sa po but shunolpe phenipa kreativno industrija – da li o artistija shaj te oven industrija? Naje shukar shaipa ano kola bilo kova artistija avdive valjanol te kerol, a palo odova kana gndina te nesave artistija kerena ko rromane mahale gndinav kaj shukar so avdive isi amen nesave ćhave kola avdive khanchi kerena”, phenol ov.
*tekst preveo: Turkijan Redžepi
***Media thaj reform centar Nish ko avutno vakti ka sikavi serija taro tekstija thaj video tari kultura, tradicija, ćhib, religija, thaj neve kulturake praksencar taro Rroma ko Nish thaj pashe thaj po dur taro Nish. Media thaj reform centar Nish o tekstija ka objavini pi srbikani thaj rromani ćhib, sar kotor taro projekti “Rromanipe – Kultura, tradicija, ćhib thaj religija e rromengi” podikerdo taro MInistreumi tari kultura thaj informishiba tari Republika Srbija ko Konkursi basho sufinansiriba taro informishiba ko ćhibja taro nacionake minoritetija ko 2018. bersh.
